Σε παγκόσμια κλίμακα ο καρκίνος του παχέως εντέρου αποτελεί, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα, τη δεύτερη αιτία θανάτου από κακοήθεις παθήσεις. Ειδικότερα στις ΗΠΑ ο καρκίνος του παχέος εντέρου ευθύνεται για το θάνατο εξήντα χιλιάδων ατόμων ετησίως ενώ εκτιμάται ότι κάθε χρόνο περίπου ανακύπτουν εκατό εξήντα χιλιάδες νέες περιπτώσεις.

Στην Ελλάδα,7,5 άνδρες και 6,6 γυναίκες σε κάθε 100.000 πληθυσμό χάνουν κάθε χρόνο την ζωή τους από καρκίνο του παχέως εντέρου. Υπολογίζεται δε ότι 1208 νέα περιστατικά παρουσιάζονται στη χώρα μας κάθε χρόνο. Ο κίνδυνος ανάπτυξης της νόσου αυξάνει μετά την ηλικία των σαράντα ετών και υπολογίζεται ότι ένα άτομο σε ηλικία πενήντα ετών έχει 5% πιθανότητα να πεθάνει από αυτή τη νόσο.

Για τον λόγο αυτό γίνονται ιδιαίτερες προσπάθειες ανάπτυξης προγραμμάτων πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας. Κεντρικό ρόλο στη προσπάθεια αυτή κατέχει η ανεύρεση ικανών μοριακών δεικτών. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην παθογένεια αλλά και στην πρόγνωση των διαφόρων νεοπλασμάτων φαίνεται ότι παίζει ο μηχανισμός της απόπτωσης. Η γνώση και η εμπειρία στον τομέα της απόπτωσης συνεχώς εμπλουτίζεται. Η σημασία της απόπτωσης ή προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου, έχει αποδειχτεί σε διάφορα πειραματικά μοντέλα. Η απόπτωση ξέρουμε σήμερα ότι είναι μια γονιδιακά ελεγχόμενη διαδικασία και το τελικό αποτέλεσμα της έκφρασης συγκεκριμένων γονιδίων, τα προϊόντα των οποίων προκαλούν την έναρξη των μορφολογικών μεταβολών, όσο και τον κυτταρικό θάνατο.

Τα γονίδια που σχετίζονται με την ρύθμιση της απόπτωσης χωρίζονται σε δύο κατηγορίες σε αυτά που προάγουν την απόπτωση και σε εκείνα που την αναστέλλουν. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν το μη μεταλλαγμένο γονίδιο p53,το γονίδιο c-myc υπό ειδικές κυτταρικές συνθήκες [έλλειψη αυξητικών παραγόντων],το c-jun,τα γονίδια με το μετατρεπτικό ένζυμο της s1-βήτα ιντερλευκίνης [ICE]κ.α. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν το γονίδιο bcl-2 και άλλα γονίδια της οικογένειας, όπως το bcl-x, και το γονίδιο bhrf1. Η ταυτόχρονη επιλογή του δέρματος στην μελέτη της απόπτωσης έχει ως απώτερο σκοπό την αξιολόγηση της σημασίας της απόπτωσης στη παθογένεια της νόσου αλλά και στη διερεύνηση της πολυσυστηματικής δυσλειτουργίας σε άτομα με καρκίνο του παχέως εντέρου. Η εργασία πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο Χειρουργικής Έρευνας της ‘Α Προπαιδευτικής Χειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο.

Τα τελευταία χρόνια η ιατρική έχει σημειώσει την ραγδαία εξέλιξη ως αποτέλεσμα πολλαπλών παραγόντων 1)εξέλιξη χειρουργικής τεχνολογίας 2)καλύτερη κατανόηση της μοριακής βάσης εξέλιξης των νόσων(π.χ. γενετική καρκίνου, κυτταρικοί μηχανισμοί καρκινογένεσης και εξέλιξης νόσου, διήθηση και μετάσταση, μοριακή διαγνωστική και προγνωστικοί δείκτες 3)καινούργιες θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως γενετική θεραπεία, ανοσοθεραπεία, μεταμόσχευση μυελού των οστών και άλλες τεχνικές που χρησιμοποιούν τη νέα αυτή γνώση της βιολογίας και 4)μία αναδυόμενη προοπτική στη διαχείριση του καρκίνου.

Η έκρηξη της επιστημονικής πληροφορίας είναι ένα επακόλουθο επινόησης στην έρευνα, γενετικής και μοριακής, βασικής και εφαρμοσμένης. Είμαστε κοντά στη πλήρη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος.

Σήμερα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα έρευνας στη μοριακή βιολογία του καρκίνου είναι η διελεύκανση των μηχανισμών δράσης γονιδίων που συσχετίζονται τόσο με την καρκινογένεση, όσο και με τη μετέπειτα πορεία της νόσου. Η ανακάλυψη ογκογονιδίων, ογκοκατασταλτικών γονιδίων και τελευταία γονιδίων της απόπτωσης νέους ορίζοντες στη μοριακή ανάλυση των φυσιολογικών και νεοπλασματικών κυττάρων και νέα, πολλά υποσχόμενα πεδία έρευνας. Με τέτοιο πεδίο, ίσως το πιο πρόσφατο και προκλητικό, αυτό του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου ή απόπτωσης. Στην δημιουργία του καρκίνου του παχέως εντέρου σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η απόπτωση. Ο προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος όπως αλλιώς λέγεται αποτελεί το φυσιολογικό μηχανισμό αυτοκαταστροφής του κυττάρου με σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση και την ανάπτυξη των ιστών. Η απόπτωση ενέχει κεντρικό ρόλο στον έλεγχο των κυτταρικών πληθυσμών και της βιολογικής δραστηριότητας. Η δημιουργία ενός όγκου δεν είναι αποτέλεσμα μόνο ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού των κυττάρων, αλλά της διαταραχής της ισορροπίας μεταξύ του πολλαπλασιασμού και του θανάτου στον κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Η αναστολή της απόπτωσης συνιστά μία από τις πρωταρχικές αιτίες για την ανάπτυξη του καρκίνου.

Προεξέχων σκοπός αυτής της δουλειάς είναι η μεταφορά ολοκληρωμένης γνώσης από το εργαστήριο στο κρεβάτι του ασθενούς, η αφομοίωση και συναρμολόγηση σύγχρονων βασικών και κλινικών δεδομένων ουσιωδών για την παρακολούθηση και θεραπεία των ασθενών με καρκίνο του παχέος εντέρου. Απόδειξη για την επίτευξη των στόχων είναι η ποιότητα ζωής των ασθενών με καρκίνο του παχέος εντέρου, φυσική και αισθηματική.

Από την Ιατρό Δέσποινα Μυλωνάκη

Χειρουργό

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών