Οι πνεύµονες είναι δυo συµµετρικά όργανα σπογγώδους υφής που βρίσκονται στο εσωτερικό της θωρακικής κοιλότητας. Η λειτουργία τους είναι να µεταφέρουν οξυγόνο το οποίο, αναπνέουµε στο αίµα καί να το καθαρίσουν από το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεταί στον οργανισµό. Ο καρκίνος του πνεύµονα επιφορτίζει αυτή τη λειτουργία καθώς προκαλεί µια ανεξέλεγκτη ανάπτυξη συγκεκριµένων πνευµονικών κυττάρων, δηλαδή αυτών που δηµιουργούν τους βρόγχους, τα βρογχίολα καί τα φατνία και µπορούν να δηµιουργήσουν μια µάζα η οποία αποφράσσει τη ροή του αέρα ή να προκαλέσουν πνευµονικές ή βρογχικές αιµορραγίες. Δεν υπάρχει µόνο ένα είδος καρκίνου του πνεύµονα αλλά διάφορες τυπολογίες της ασθένειας σύµφωνα µε τον ενδιαφερόµενο πνευµονικό ίστό.
ΠΟΣΟ EINΑΙ ΔΙΑΔEΔΟΜΕΝΟΣ
Ο καρκίνος του πνεύµονα αποτελεί την πρώτη αιτία καρκίνου στις βιοµηχανικές χώρες. Αυτή η ασθένεια από µόνη αποτελεί το 20% του συνόλου των κακοηθών καρκίνων στα άτοµα αρσενικού γένους. Tα τελευταία χρόνια όµως καταγράφεταί µια σταδιακή αύξηση και στις γυναίκες, η αιτία είναί απλή:οι γυναίκες καπνίζουν ολοένα και περισσότερο καί το κάπνισµα αποτελεί την πρώτη αιτία καρκίνου του πνεύµονα. Στην Ιταλία υπολογίζεται ότι πάνω από 250.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύµονα κάθε χρόνο καταγράφονται σε άτοµα ηλικίας µέχρι 84 ετών. Εχοντας στα υπόψη την αύξηση των περιπτώσεων οι οποίες οφείλοντaι και στην πληθυσµιακή γήρανση, κατά µέσο όρο ένας άνδρας στους 3 και µια γυναίκα στις 4 έχει πιθανότητα διάγνώσης καρκίνου κατά τη διάρκεια της ζωής της (0-74 έτη). Στην Ιταλία πεθαίνουν από καρκίνο του πνεύµονα 35.000 άτοµα το χρόνο εκτων οποίων 27.000 άνδρες και 6.000 γυναίκες αποτελώντας έτσι την πρώτη αιτία ογκολογικού θανάτου στους άνδρες και τη δεύτερη στις γυναίκες. Σύµφωνα µε την τελευταία έκθεση της 1STΑT η θνησιµότητα λόγω καρκίνου µειώνεται περίπου 2% ετησίως µα στην περίπτωση του καρκίνου του πνεύµονα, αυτή η µείωση σχετiζετaι αποκλειστικά µε άνδρες ενώ 01 γυναικείοι θάνατοι αυξήθηκαν κατά 1,5%.
ΠΟΙΟΣ ΚINΔΥΝΕΥEΙ
Ο πιο σηµαντικός παράγοντας κινδύνου του καρκίνου του πνεύµονα είνaι ο καπνός του τσιγάρου. Υπάρχει όντως µία ξεκάθαρη σχέση ποσότητας αποτελέσµατος και αυτό ισχύει καί για το παθητικό κάπνισµα. Αυτό σηµαίνει ότι οσο περισσότερο καπνίζουµε έστω και παθητικά, τόσο µεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να αρρωστήσουµε. Αυτή η σχέση ισχύεί περισσότερο για ορισµένες υποοικογένειες του καρκίνου του πνεύµονα, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωµα και το µικροκυττάρωµα. Ο καπνός του τσιγάρου, περιέχει αρκετές ουσίες οι οποίες δρούν άµεσα ή έµµεσα στο επίπεδο των βρόγχων, για παράδειγµα αποτελούν άµεσους καρκινικούς παράγοντες οι πολυκυκλικοί αρωµατικοί υδρογονάνθρακες δηλαδή τα παράγωγα της καύσης όπως βενζοπυρήνη και νιτροσαµίνες. Αντίθετα 01 φαινόλες και οι αλδεύδες οι οποίες περιέχονταί στο χαρτί για παράδειγµα, έχουν αποδειχτεί έµµεσοι παράγοντες, δηλαδή είναι σε θέση µε τον καιρό να προωθήσουν την µετάλλαξη των κυττάρων σε καρκινικά.
Bαριά µέταλλα το κατράµι και τα µεταλλικά έλαια που προκαλούν καρκίνου του πνεύµονα ιδιαίτερα σε εκείνο το µέρος του πληθυσµού που έρχεται σε επαφή µε αυτές τις ουσίες για λόγους εργασίας. Σε αυτή την περίπτωση µιλάµε για επαγγελµατική έκθεση. Δεν θα πρέπει,να ξεχνάµε µερικές γενετικές µεταλλάξεις οι οποίες προδιαθέτουν αυτή την ασθένεια. Οι πιο σηµαντικές είναι αυτές που αφορούν το γονίδιο p53 ή του γονιδίου FHET το οποίο αποτελεί έτσι κι αλλιώς αιτία ενός πολύ μεγάλου αριθµού περιπτώσεων. Ο καπνός µε αριθµούς: ο καπνός του τσιγάρου αποτελεί σήµερα τον πιο σοβαρό παράγοντα πνευµονικού Καρκίνου. Εχει αποδειχτεί ότι ένας άνδρας ηλικίας 35 ετών που καπνίζει 35 τσιγάρα τη µέρα ή και παραπάνω, κινδυνεύει να πεθάνει από καρκίνο του πνεύµονα πριν τα 75 του χρόνια σε ποσοστό ίσο µε 13%. Ο κίνδυνος αυξάνεται σε σχέση µε:
1) αριθμός τσιγάρων που καπνίζουμε
2) η ηλικία που αρχίζουμε το κάπνισμα
3) έλλειψη φίλτρου στα τσιγάρα
Στα άτομα τα οποία παύουν να καπνίζουν ο κίνδυνος μειώνεται με την πάροδο 10-15 ετών μέχρι να ισοσταθμιστεί με αυτόν που δεν έχει καπνίσει ποτέ στη ζωή του εάν βέβαια καταφέρει ο εν λόγω καπνιστήςς να κόψει το τσιγάρο για πάντα. Επίσης και το παθητικό κάπνισμα αυξάνει το κίνδυνο εμφάνισης πνευμονικού καρκινώματος, για την ακρίβεια αυξάνει κατά 19% τον κίνδυνο σε άτομα που δεν είναι καπνιστές.
TΥΠΟΛΟΓΙΕΣ
Οι βρόγχοι, τα βρογχίολα και τα πνευμονικά φατνία καλύπτονται από εvα λεπτό στρώμα ιστού που ονομάζεται επιθήλιο. Tο 95% των καρκίνων του πνεύμονα αφορά αυτό το επιθηλιο και ονομάζεται βρογχογενές καρκίνωμα. Tο υπολειπόμενο 5% μπορεί να δημιουργηθεί από διαφορετικούς ιστούς που στο συνολό τους σχηματίζουν τον πνεύμονα. Για παράδειγμα οι ενδοκρινείς ή οι νευρικοί ιστοί. Tο ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα ή λεπιδοκυτταρικό αποτελεί το 25%-30% των βρογχογενών καρκίνων και παρουσιάζεται στις αναπνευστικές οδούς μεσαίας ή μεγάλης διαμέτρου. Οφείλεται στην μετάλλαξη του βρογχικού επιθηλίου η οποία προκαλείται από τον καπνό του τσιγάρου. Aυτός είναι ο πνευμονικός καρκίνος με την καλύτερη πρόγνωση. Όπως συμβαίνει σε αυτή την περίπτωση, έτσι και η μικροκυττάρωση ( καρκίνος με μικρά κύτταρα που παρατηρείται στο 20% των περιπτώσεων) εμφανίζεται στους βρόγχους μεγάλης διαμέτρου και σχετίζεται με τον καπνό του τσιγάρου. Aυτού του είδους ο καρκίνος αποτελείται από κύτταρα μικρών διαστάσεων, έχει νευροενδοκρινείς ρίζες και μπορεί να υπάρξει σε καθαρή μορφή ή σε μορφή συμβίωσης με άλλους τύπους. Η πρόγνωσή του είναι συνήθως χειρότερη από του προηγούμενου. Tο αδενοκαρκίνωμα παρουσιάζεται στο 30% των περιπτώσεων και βρίσκεται σε πιο περιφερειακή θέση σχετικά με τους προηγούμενους, δηλαδή σε επίπεδο βρόγχων μικρότερης διαμέτρου.Είναι ο πιο συνήθης πνευμονικός καρκίνος που εμφανίζεται σε μη καπνιστές και μερικές φορές οφείλεται στην παρουσία πνευμονικών ουλών(π.χ παλιές φυματικές φλεγμονές). ‘Eνας υποτύπος είναι το αδενοκαρκίνομα των βρογχίολων και των φατνίων και προέρχεται από τα κύτταρα που επενδύουν τα φατνiα και τείνει να διαδoθεί κατα μήκος των αναπνευστικών οδών. Λιγότερο συχνό 10-15% είναι αντίθετα το καρκίνωμα με μεγάλα κύτταρα που προέρχεται και αυτό από τις μικρές αναπνευστικές οδούς. Aπό κλινικης άποψης, συνήθως γίνεται διάκριση μεταξύ πνευμονικού καρκίνου με μικρά κύτταρα και εκείνου άνευ μικρών κυττάρων που συγκαταλέγει τους υπόλοιπους τύπους. Η σημασία αυτής της διάκρισης σχετίζεται με τη διαφορετική θεραπεία που συνίσταται στην εκάστοτε περίπτωση.
ΣΥΜΠTΩΜΑTA
Όπως προαναφέραμε, το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα και η μικροκυττάρωση εμφανίζονται σε πιο κεντρική θέση, δηλαδή στους βρογχικούς κλάδους μεγαλύτeρης διαμέτρου. Tο αδενοκαρκίνωμα με μεγάλα κύτταρα παρουσιάζεται αντίθετα σε πιο περιφερειακή θέση. Ο καρκίνος του πνεύμονα μπορεί να διαδοθεί στα γύρω όργανα π.χ υπεζωκώς, θωρακική μεμβράνη, θωρακική κοιλότητα ,μέσω λεμφικής οδούς στους λεμφαδέvες ή μέσω αίματος. Στην τελευταία αυτή περίπτωση θα παρουσιάσει μεταστάσεις σε απόσταση. Σχεδόν όλα τα όργανα μπορούν να προσβληθούν, συκώτι, εγκέφαλος, οστά, επινεφρίδια, νεφρά, πάγκρεας, σπλήνα δέρμα. Ο καρκίνος του πνεύμονα δεν εμφανίζεται πάντα ξεκάθαρα από την αρχή και τα συμπτώματά του μπορούν να είναι κοινά με άλλες πνευμονικές ασθέvειες. Ξηρός βήχας ή με βλέννα ή αίμα, μικρές απώλειες αίματος (αιμόπτυση), αναπνευστικές δυσκολίες , πόνος στο θώρακα και απώλεια βάρους.
ΠΡOΛΗΨΗ
Για να προληφθεί σωστά μια μορφή καρκίνου του πνεύμονα, δεν είναι αναγκαίο τίποτε άλλο από την εξάλειψη του καπνίσματος. Στην περίπτωση των μη καπνιστών είναι καλό να σεβόμαστε τα απαγορευτικά στους δημόσιους και στους εργασιακούς χώρους ιδιαίτερα όταν παρευρίσκονται παιδιά.
Δεν αποτελεί κοινή άποψη μεταξύ των ειδικών η χρήση screening (περιοδικές εξετάσεις ατόμων που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο είτε γιατί καπνίζουν είτε γιατί πρόκειται για πρώην καπνιστές) και ο λόγος είναι ότι δεν εντοπίζουν πάντα πρόωρα τον καρκίνο και επιτρέπουν να γίνονται θεραπείες που ενδεχομένως αυξήσουν το μέσο όρο ζωής του ατόμου.
Πραγματοποιούνται σήμερα μελέτες θέλοντας να απoδείξουν την αναγκαιότητα υποβολής των καπνιστών άνω των 50 ετών σε ετήσιες εξετάσεις όπως αξονική τομογραφία και κυτταρικός έλεγχος των πτυέλων, Επίσης είναι διαθέσιμοι μερικοί markers του αίματος εκ των οποίων μερικές ορμόνες που επιτρέπουν να αξιολογήσουμε την εξέλιξη της ασθένειας,
ΔIΑΓΝΩΣΗ
Η ιστολογική εξέταση (δηλαδή η μελέτη στο μικροσκόπιο μέρους του ιστού) είναι σημαντική για να καθοριστεί με ακρίβεια το πρόγραμμα της θεραπείας. Για τη διάγνωση ενός καρκίνου του πνεύμονα, ο οποίος παρουσίασε συμπτώματα, εκτός από την κλινική εξέταση, η ακτινογραφία και η αξονική του θώρακα είναι σημαντικές, Στις αμφίρροπες περιπτώσεις θα χρησιμοποιηθεί η PΕT ή οι πιο εκνευριστικές αλλά συνάμα αναγκαίες μέθοδοι όπως η βρογχοσκόπηση,
ΕΞΕΛIΞΗ
Oι πνευμονικοί καρκίνοι αξιολογούνται σύμφωνα με 4 στάδια σοβαρότητας, Για την αξιολόγηση αυτού καθώς και άλλων καρκίνων χρησιμοποιείται το σύστημα ΤΝΜ, Η παράμετρος T περιγράφει τη διάσταση του αρχικού καρκίνου (δηλαδή εκείνου που εμφανίστηκε πρώτος εάν πρόκειται για περισσότερους από έναν και στο εσωτερικό του πνεύμονα αλλά και στον υπόλοιπο οργανισμό), Η παράμετρος Ν υπολογίζει την πιθανή εμπλοκή των λεμφαδένων ενώ τέλος η παράμετρος Μ αναφέρεται στην παρουσία ή μη των μεταστάσεων σε απόσταση
ΘΕPΑΠΕIΑ
Η θεραπευτική προσέγγιση αλλάζει σύμφωνα με το αν βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα καρκίνο μικρών κυττάρων ευαίσθητο στίς χημειοθεραπείες ή ένα καρκίνο χωρίς μικρά κύτταρα που δεν παρουσιάζει αυτή την ευαισθησία, Στην πρώτη περίπτωση η ασθένεια είναι πιο επιθετική και γ αυτό το λόγο η θεραπεία βασίζεται κυρίως στη χημειοθεραπεία και στην ακτινοθεραπεία όπου είναι δυνατό. Η χειρουργική δηλαδή η αφαίρεση του ενδιαφερόμενου πνευμονικού τμήματος ή όλου του μέρους (λοβεκτομή) ενδείκνυται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, Στον καρκίνο με τα μη μικρά κύτταρα
η χειρουργική επέμβαση αποτελεί θεραπεία πρώτης επιλογής εκτός εάν παρουσιάζονται ήδη μεταστάσεις σε απόσταση. Στην περίπτωση ενός καρκίνου μεγάλων διαστάσεων, υπάρχει η δυνατότητα πραγματοποίησης χημειοθεραπείας πριν ή μετά τη χειρουργική επέμβαση και ονομάζεται νέο-βοηθητική ή απλώς βοηθητική, o σκοπός είναι η μείωση της διάστασης του καρκίνου για να επιβραδυνθούν οι επιπλοκές. Είναι πιθανή η χρήση και ακτινοθεραπείας. Μεταξύ των πιο ενεργών χημειοθεραπευτικών φαρμάκων υπενθυμίζουμε τα παράγωγα του λευκόχρυσου και taxani. Βρίσκονται επίσης υπό μελέτη καινούργια μόρια τα οποία έχουν αποδείξει μια αναμφισβήτητη δράση σε άλλων μορφών καρκίνου και τώρα ελέγχονται και σε αυτόν. Οσον αφορά τα βιολογικά φάρμακα, μελετούνται νέες θεραπείες ιδιαίτερα εναντίον του ΕGFR ενός παράγοντα κυτταρικής ανάπτυξης που εμπλέκεται στον καρκινικό πολλαπλασιασμό.Παρότι διατίθενται έξυπνα φάρμακα εναντίον τoυ EGFR όπως π.χ. gefitinib τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που αναμέναμε εξαιτίας άλλων γενετικών μεταλλάξεων πoυ μπoρoύν να καταστήσoυν ανίκανο το βιoλoγικό φάρμακo.Σήμερα βρίσκονται υπό πειραματισμό νέες στρατηγικές που αφορούν αυτές τις γενετικές μεταλλάξεις και καινoύργια βιολoγικά μόρια.